CBBiH ima pravni osnov i tehničke preduslove za uspostavu registra računa fizičkih lica!

U namjeri da otklonimo dileme oko postojanja ovlaštenja Centralne banke Bosne i Hercegovine (CBBiH), za uspostavlјanje i vođenje registra računa fizičkih lica, koristimo ovu priliku da vas ukratko upoznamo sa svim aspektima koji se tiču pravnog i zakonskog osnova, razloga i drugih važnih pitanja u vezi s uspostavlјanjem ovog registra, što je i jedna od tema u aktuelnim pregovorima u vezi s novim aranžmanom s Međunarodnim monetarnim fondom (MMF).

Ovo pitanje se u prethodnom periodu kroz različite medije nastojalo ispolitizirati, te kroz takav vid pritisaka na nezavisnost CBBiH u njenom poslovanju, osujetiti i umanjiti značaj i ulogu ove institucije u obavlјanju njenih zakonskih cilјeva i ovlaštenja.

a) Pravni i zakonski osnov za uspostavlјanje i vođenje jedinstvenog registra računa fizičkih lica

U vezi s pravnim osnovom za uspostavlјanje registra, čije se postojanje osporava i nastoji prikazati kroz činjenicu da se ovakav registar može uspostaviti „isklјučivo zakonom“ na način kako je to urađeno na entitetskom nivou, kroz izmjenu Zakona o unutrašnjem platnom prometu Republike Srpske, podsjećamo na odredbe člana 2. stav (3) tačka c) i tačka i) Zakona o Centralnoj banci Bosne i Hercegovine (“Službeni glasnik BiH”, 1/97, 29/02, 13/03, 14/03, 9/05, 76/06 i 32/07), jedan od osnovnih zadataka CBBiH koji se izvršavaju pod nadležnošću njenog Upravnog vijeća je:

- „da potpomogne ili uspostavi i održava odgovarajuće platne i obračunske sisteme“ i

- “da provodi radnje u pomaganju borbe protiv pranja novca, pomaže antiterorističke mjere i mjere protiv opstrukcije provođenja Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, koje se odnose na banke”.

Član 59. Zakona o Centralnoj banci, glasi: „Centralna banka može osnovati i održavati informativnu mrežu za finansijski sistem Bosne i Hercegovine.“

Također, u skladu s odredbama člana 70. Zakona o Centralnoj banci, koji glasi: „U izvršenju svojih dužnosti, Centralna banka samostalno donosi propise. Svi propisi, smjernice i uputstva izdati od Centralne banke koji se odnose na više ustanova objavlјuju se u službenim listovima Bosne i Hercegovine, Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske i stupaju na snagu na dan objavlјivanja ili kasnije ako je tako naznačeno propisima, smjernicama i uputstvima. Takvi propisi, smjernice i uputstva imaju zakonsku snagu na području cijele Bosne i Hercegovine. Centralna banka vodi javni registar tih propisa, smernica i uputstava“.

Dakle, ovlaštenje za donošenje propisa sa zakonskom snagom, od strane CBBiH, što je i njena dugogodišnja praksa, apsolutno ne može biti dovedeno u pitanje.

b) Podaci o uspostavlјenom Centralnom registru kredita poslovnih subjekata i fizičkih lica i Jedinstvenom registru računa poslovnih subjekata

Centralni registar kredita poslovnih subjekata i fizičkih lica

Centralni registar kredita uspostavlјen je i vodi se od strane CBBiH još od 2006. godine.

Važeća Odluka o Centralnom registru kredita poslovnih subjekata i fizičkih lica u Bosni i Hercegovini (”Službeni glasnik BiH”, br. 44/19), donesena je od strane Upravnog vijećana osnovučlana 2. stava (3) tačka i),člana 7. stava (1) tačke b) te članova 59. i 70. Zakona o Centralnoj banci Bosne i Hercegovine (pogledati tačku a) ove informacije), kao i člana 6. stav (1) tačke a) i d) Zakona o zaštiti ličnih podataka (“Službeni glasnik BiH”, 49/06, 76/11 i 89/11),koji glasi: “Kontrolor može da obrađuje podatke bez saglasnosti nosioca podataka ako je ispunjen jedan od slјedećih uslova:

a) ako vrši obradu ličnih podataka u skladu sa zakonom ili je obrada neophodna da bi se ispunile nadležnosti utvrđene zakonom,

………

d) ako je obrada ličnih podataka potrebna da bi se ispunio zadatak koji se izvršava u javnom interesu;“

Dakle obrada podataka vršila bi se po istom pravnom osnovu, na isti način i pod istim uslovima kao i obrada podataka u Centralnom registru kredita.

Jedinstveni registar računa poslovnih subjekata

Jedinstveni registar računa poslovnih subjekata uspostavlјen je i vodi se od strane Centralne banke Bosne i Hercegovine još od 2004. godine.

Važeća odluka o Jedinstvenom registru računa poslovnih subjekata propisuje da se, u cilјu unapređenja platnih sistema, uspostavlјa Jedinstven registar računa poslovnihsubjekata koji platni promet u Bosni i Hercegovini obavlјaju preko računa otvorenih ubancii računa u Centralnoj banci. Ista odluka propisuje da poslovni subjekti koji platni promet u Bosni i Hercegovini obavlјaju preko računa otvorenih u banci i Centralnoj banci u smislu ove odluke jesu: institucije, organi uprave, jedinice lokalne samouprave, drugi oblici organizovanja čije je osnivanje registrovano kod nadležnog organa ili osnovano zakonom, pravna lica ili dijelovi pravnih lica, privredna društva, javna preduzeća, banke i druge finansijske organizacije, udruženja, fizička lica koja samostalno obavlјaju registrovanu poslovnu djelatnost idrugi poslovni subjekti kojima je dodijelјen jedinstveni identifikacioni broj.

Koristimo priliku i da naglasimo da je prva odluka iz 2004. godine, kojom se uspostavio Jedinstveni registar računa u Centralnoj banci Bosne i Hercegovine, sadržavala slјedeću odredbu:

„Subjekti koji platni promet u Bosni i Hercegovini obavlјaju putem komercijalnih banaka u smislu ove odluke su: pravna lica, organi vlasti, pravosuđa i uprave na nivou države Bosne i Hercegovine, organi entitetske vlasti, pravosuđa i uprave, organi vlasti, pravosuđa i uprave Brčko distrikta, organi kantonalne vlasti, pravosuđa i uprave, organi gradske i opštinske vlasti, pravosuđa i uprave, fizičke osobe koje obavlјaju registrovanu djelatnost, druge osobe koje obavlјaju djelatnost u skladu s javno objavlјenim propisima, kao i druga lica (građani) koje otvaraju račun u komercijalnoj banci radi obavlјanja platnih transakcija u unutrašnjem platnom prometu.“

Jasno je iz navedenog da je već prvom odlukom kojom se uspostavio jedinstveni registar, bilo definisano da on obuhvata i podatke o računima građana (fizičkih lica), međutim zbog tadašnje hardverske i softverske nemogućnosti da Jedinstveni registar realno prati ono što je odluka predvidjela, navedeni dio odredbe je izmijenjen.

Podsjećamo da se od 2004. godine do danas, zakonske nadležnosti i ovlaštenja CBBiH nisu mijenjala, pa je nejasno po kom osnovu se navedeno ovlaštenje danas pokušava osporiti.

b) Kontinuitet poslova na uspostavlјanju i vođenju Jedinstvenog registra i trenutno stanje

Iz navoda istaknutih u prethodnoj tački ove informacije, jasno je da CBBiH ima kontinuitet u aktivnostima koje su se vodile u pravcu uspostavlјanja i vođenja Jedinstvenog registra računa, uklјučujući i račune fizičkih lica, za koje je namjera, opredjelјenje i zakonski osnov da budu obuhvaćeni ovim registrom postojala još od 2004. godine i ista je i danas nesporna. Naime, prema trenutno važećim odlukama, u funkciji je pored Centralnog registra kredita poslovnih subjekata i fizičkih lica, Jedinstveni registar računa poslovnih subjekata a da bi se kompletan proces okončao i zaokružio, potrebno je još pustiti u rad i registar računa fizičkih lica, za što postoje i sve tehničke pretpostavke koje je CBBiH osigurala kroz važeće ugovore sa svojim poslovnim klijentima.

Nadalјe, nakon Pisma namjere koje je potpisano 2016. godine, a u kojem je jasno definisano slјedeće: „Kako bismo unaprijedili nadzor nad platnim sistemom, CBBiH će proširiti obim svog registra računa i uklјučiti dodatne informacije, uklјučujući podatke o glavnim računima i računima pojedinaca“, CBBiH nastavila je djelovati u pravcu svojih zakonskih ovlaštenja a s cilјem ispunjenja preuzetih obaveza iz pisma namjere,

c) Odnos s entitetskim zakonima i drugim propisima

Kako je već navedeno pod tačkom a) ovog saopštenja, CBBiH samostalno donosi propise. Svi propisi, smjernice i upute izdane od Centralne banke koji se odnose na više ustanova objavlјuju se u službenim listovima Bosne i Hercegovine, Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske i stupaju na snagu da dan objavlјivanja ili kasnije ako je tako naznačeno propisima, smjernicama i uputama. Takvi propisi, smjernice i upute imaju zakonsku snagu na području cijele Bosne i Hercegovine.

Nesporno je da je Zakonom o unutrašnjem platnom prometu RS, tačnije njegovom poslјednjom izmjenom iz 2019. godine, definisana uspostava registra računa fizičkih lica na entitetkom nivou, pod nadležnošću AFPIF-a i CBBiH niti jednog momenta ne osporava postojanje ovakvog registra na nivou entiteta, kao što je to slučaj i s registrima računa poslovnih subjekata. Međutim, jasno je da jedan entitetski zakon ne može ograničiti niti umanjiti ovlaštenja koja po Zakonu o Centralnoj banci Bosne i Hercegovine ima ova institucija, kada je u pitanju uspostavlјanje i vođenje registara, a što je naprijed detalјno i obrazloženo, tačnije entitetskim zakonima se ne mogu ograničiti i onemogućiti državni i drugi organi da obavlјaju ili vrše svoje propisane nadležnosti.

Pozivanje u određenim medijima na Zakon o bankama RS i poslovnu tajnu koja je ovim zakonom regulisana, nije od naročitog značaja u ovom kontekstu. Naime, upravo u navedenim objavama ne spominje se da je upravo Zakonom o bankama i u RS i u FBiH predviđen izuzetak od čuvanja bankarske tajne.

Naime, članom 104. stav (1)  Zakona o bankama FBiH i 128. stav (1) Zakona o bankama RS, taksativno su nabrojani izuzeci od čuvanja bankarske tajne. Tačnije u tom slučaju obaveza čuvanja bankarske tajne, između ostalog, ne postoji ako se oni saopštavaju ....Centralnoj banci, odnosno drugom nadležnom organu u skladu s propisima kojima se uređuje nadzor platnih sistema, odnosno platni promet, u okvirima njihove nadležnosti....

U svojim javnim istupima i medijskim saopštenjima, CBBiH u više navrata je isticala i činjenicu da Bosna i Hercegovina predstavlјa jedinstven nedjelјiv ekonomski prostor, pri čemu ovaj put naglašavamo i to da uspostavlјanje, odnosno puštanje u rad i registra računa fizičkih lica predstavlјa na zakonu zasnovanu odluku, u skladu sa zakonskim ovlaštenjima Centralne banke Bosne i Hercegovine, a donošenje iste motivisano je samo i isklјučivo nepristrasnim i racionalnim razlozima.

U konačnici podsjećamo i na odredbu člana 4. Ustava Bosne i Hercegovine, koja glasi:

„BiHi entiteti neće ometati punu slobodu kretanja lica, roba, usluga i kapitala širom Bosne i Hercegovine. Nijedan entitet neće provoditi bilo kakvu kontrolu na granici između entiteta.“

U tom kontekstu bilo kakva aktivnost, zakonodavni okvir koji ide u pravcu ograničavanja u ekonomskom i finansijskom smislu, svih učesnika u platnom prometu, samo u okvire jednog entiteta, mogla bi se okarakterisati i neustavnom.

Ured za komunikacije